У наваколлі вёскі знаходзіцца група археалагічных помнікаў "Велямічы". Помнікі даследавалі Ю. У. Кухарэнка ў 1953 – 1957 гг. і К.В. Каспарава ў 1960 – 1962 гг.
У 4 км на ўсход ад вёскі ва ўрочышчы Турска выяўлены Магільнік Велямічы I. Усяго выяўлена 136 ямных пахаванняў. 125 пахаванняў аднесена да зарубінецкай культуры, а 11 да III-IV стст. У чатырох з іх выяўлены знаходкі чарняхаўскай культуры: цуглі, ганчарная чаша, фрагменты ганчарнай пасуды, абломкі касцянога грэбня. Аднак нягледзячы на такія знаходкі, усе 11 пахаванняў тыпова зарубінецкія, якія адносяцца да позняга этапу. Селішча Велямічы І зарубінецкай культуры размешчана на ўсход ад вёскі, на заходняй ускраіне в. Турское. Тут жа размяшчаўся курганны могільнік Велямічы І XI —XII ст.
Від на эталонны помнік зарубінецкай культуры - паселішча Велямічы І. Фота А.Слуцкага
Вельмі распаўсюджаны былі падвескі тарецыявіднай формы, якія вырабляліся з тонскіх пласцін даўжынёй 2-6 см. Падвескі арнаменціраваліся лініямі ці фігурамі з ліній і кропак выціснутымі з унутранага боку. Рэдка знаходзяцца падвескі ў форме круглых блях. Бляхі ў цэнтры мелі адтуліну і арнаментаваны кропкамі і лініямі, выціснутымі з унутранага боку. Імпартныя гэчы заходняй вытворчысці прадстаўлены штучнымі знаходкамі латэнскай керамікі і бронзавымі вырабамі. Абломак кельтскага сасуда, пакрытага графітам, знойдены на магільніку Велямічы І. У гэты час плямёны, якія жылі на Палессі, мелі сувязі і кантакты з плямёнамі чарняхоўскай культуры. На Магільніку Велямічы I пахаванні рабіліся ў круглых і даўгаватых ямах. Усяго на магільніку выяўлена 182 ляпныя пасудзіны, з іх 94 збаны, 56 місак, 32 невялікія пасудзіны, 23 кружкі, 9 чарак, 20 невялікіх шпілек, бранзалет, 7 падвесак, 10 кольцаў, 6 спіралек, 8 пацерак, абломак прасліца, фрагмент каменнай зерняцёркі, жалезная дзіда.
Пахавальная чаша з могільніка Велямічы І на выстаўцы аднаго экспаната ў музеі Беларускага Палесся ў 2018 годзе
Магчыма, што ў практыцы пахавання ў урне ад свайго новага прызначэння - служыць вечным ёмішчам праху продка - звычайны кухонны глечык набываў значэнне "сасуда". Сярод зарубінецкага і чарняхоўскага глінянага посуду сустракаюцца зрэдку глечыкі незвычайных формаў, шчодра дэкарыраваныя. Такі, напрыклад, зарубінецкія гаршкі з магільніка ў Велямічах з пахаванняў № 24 і 91 са своеасаблівымі падковападобнымі палепамі на "тулаве". Пахаванне памерлых на магільніках зарубінецкай культуры здзяйснялася ў ямах. Звычайна не было ніякіх земляных насыпаў ці іншых збудаванняў на паверхні пахаванняў. Магчыма, у старажытнасці былі нейкія адметныя знакі, бо на магільніках вельмі рэдкія выпадкі парушэння аднаго пахавання іншым. Акрамя таго, асобныя пахаванні захавалі свае адзнакі. Так, на магільніку Велямічы I зафіксавана невялікая колькасць пахаванняў са слядамі невялікіх, вертыкальна стаячых слупкоў. Найбольш прадстаўлены сярод пахавальнага інвентара зарубінецкай культуры гліняныя пасудзіны. Посуд з магільніка выраблены мясцовымі зарубінецкімі майстрамі. Выпадкі прывазной керамікі ў зарубінецкіх пахаваннях адзінкавыя. Гэта абломкі кельцкіх сасудаў у пахаванні №115.
Эксазіцыя музея Беларускага Палесся. Фота А.Слуцкага
Большая частка посуду з зарубінецкіх могільнікаў глянцаваная. Так, на магільніку Велямічы II глянцавы посуд складае каля 78 %, а нялошчаная кераміка - каля 22%. На зарубінецкіх селішчах Велямічы I і Велямічы II у адзінкавых асобніках сустрэты кружкі з нелашчанай (шурпатай або загладжанай) паверхняй. Вышыня судзінак 6-14 см, іх прапорцыі блізкія да гаршкоў: ад нізкіх, прысадзістых да высокіх, стройных. Па прапорцыях гарлавіны і плечыкаў яны некалькі адрозніваюцца ад гаршкоў: у кубкаў больш удзельная вага пасудзін з шырокай гарлавінай і вельмі слабапрафіляванымі плечыкамі.
Пахаванне з магільніка Велямічы І у экспазіцыі музея Беларускага Палесся
Упрыгожванні, бытавыя прадметы і прылады працы, як правіла, ляжаць па-над абломкамі перапаленых костак, радзей - поруч з імі, і яшчэ радзей - сярод костак памерлага. Магчыма, часам іх клалі ў нейкую ёмістасць, можа быць, у драўляную шкатулку або заварочвалі ў кавалачак тканіны. Вядомы выпадкі іх знаходак у гліняных сасудах. У асноўным для палескіх магільнікаў характэрны шпількі, падвескі, ланцужкі; для Сярэдняга Падняпроўя - кольцы, пранізы і спіралькі, для Верхняга Падняпроўя - бляхі, нагубнікі, спражкі-сюльгамі, сякеры, іголкі, крэмень, нажы, наканечнікі дзід. Адзінае пахаванне з наканечнікам кап'я знойдзена на магільніку Велямічы І.
Фота эксазіцыі Дзяржаўнага Эрмітажа. Поўная калекцыя на сайце
Магільнік Велямічы II знаходзіцца ва ўрочышчы Пугачэнец, у 1,5 км на захад ад магільніка Велямічы I. Ён займае невялікае, пясчанае ўзвышша, якое доўгі час разорвалася, таму культурны слой быў месцам знішчаны. Магільнік даследаваны практычна поўнасць, акрамя месца гаспадарчых пабудоў мясцовага насельніцтва. Магільнік мясцовым насельніцтвам быў адкрыты яшчэ ў даваенны час. Выяўлена 35 пахаванняў са спаленнем: 28 пахаванняў былі ямнымі, адно ўрновае. У пахаваннях выяўлены 69 ляпных сасуда, з іх 26 гаршкоў, 22 міскі, 21 малы посуд, 20 фібул, 7 бронзавых шпілек, падковападобная фібула, 5 падвесак, 4 кольцы, 5 спіралек, 1 праніз, нож, брусок і іншыя.
У 0,5 км ад Магільніка Велямічы II знаходзіцца селішча. Там выяўлены 3 паўземлянкавыя жылыя пабудовы, і вялікая колькасць гаспадарчых ям. Знойдзена шмат прадметаў зарубінецкай культуры, у тым ліку і позняга этапа. Для сярэднедняпроўскіх зарубінецкіх магільнікаў быў тыповы абрад палажэння рытуальнай мясной ежы, ад якой захаваліся косткі хатніх жывёл. Так, на Веляміцкім магільніку пахаванняў з косткамі хатніх жывёл два. У некалькіх выпадках на зарубінецкіх магільніках знойдзены перапаленыя і неперапаленыя косткі дзікіх жывёл і птушак. У пахаваннях на магільніку Велямічы II сярод кальцыніраваных чалавечых костак выяўлены перапаленыя фалангі лапы мядзведзя.
Раскопкі курганных могільнікаў у в. Велямічы (пахаванне №3). Фотаздымак Ю.У. Кухарэнка. 1954 год. Фота з фондаў музея Беларускага Палесся
Неабходна адзначыць, што ў большасці пахаванняў на магільніках Велямічы I і Велямічы II пахаванні рабіліся са спаленнем, якія адносяцца да другой чвэрці I тыс. На магільніках Велямічы І і Велямічы ІІ два пахавання прадстаўлялі сабой пахаванні дзіцячых чарапоў, якія, хучэй за ўсё, патрэбна лічыць астанкамі поўных трупапалажэнняў. Відаць, падчас здзяйснення гэтых пахаванняў абодва магільнікі працягвалі існаваць як дзеючыя могілкі. Верагодна, на іх яшчэ захоўваліся нейкія надмагільныя знакі. Інакш нельга растлумачыць, чаму толькі ў адным выпадку з 12 гоцкая магіла патрывожыла больш раннюю, зарубінецкую.
Артэфакты з фондаў Дзяржаўнага гістарычнага музея. Калекцыя даступна па спасылцы
Для ўсталявання абсалютнай храналогіі зарубінецкай культуры асноўным матэрыялам служаць бронзавыя і жалезныя фібулы, якія звычайна завуць латэнскімі, хоць, як справядліва адзначаецца даследчыкамі гэтых прадметаў, асноўная маса іх мае мясцовае паходжанне. Найбольш ранняя фібула з шарыкамі латэнскага тыпу, знойдзена ў в. Велямічы, датуецца канцом IІ – пачаткам I ст. да н.э. Астатнія адносяцца да II ст. да н.э. і I ст. н. э.
Малюнкі з кнігі П.М.Кенько "Паясная гарнітура з тэрыторыі Беларусі (І-ХІІІ стст.)"
Найбольш раннімі матэрыяламі на магільніках з'яўляюцца расчлянёныя фібулы сярэднелатэнскай канструкцыі. У адзінкавых экзэмплярах яны вядомыя на Сярэднім Падняпроўі і Прыпяцкім Палессі. Гэта фібулы з шарыкамі на ножцы і з рэльефнымі патаўшчэннямі на ножцы з магільнікаў Велімічы І і Велямічы II. На думку сучасных даследчыкаў з'яўленне расчлянёных фібул звязваецца з пачатковым этапам сярэдняга латэна, а шырокае іх распаўсюджванне – з усім сярэднелатэнскім перыядам. Металічныя часткі паясоў складаюцца са спражкі, акоўкі канца пояса. Для насельніцтва зарубінецкай культуры металічныя часткі пояса не характэрны. Асобная знаходка гэтай катэгорыі рэчаў, знойдзена каля магільніка і, верагодна, імпартаваная з заходніх абласцей. Жалезныя кольцы з самкнутымі канцамі знойдзены ў пахаваннях № 14, 23, 45, 58, 109 магільніка Велямічы II. У пахаванні № 75 магільніка Велямічы II знойдзены железны паясны кручок з доўгім язычком і акруглай асновай з маленькай адтулінай. Накладная акова пояса знойдзена ў пахаванні № 89 магільніка Велямічы І. Яна складаецца з бронзавага гранёнага кальца, на якое надзеты два жалезныя пластынчатыя зажымы. На магільніку Велямічы ІІ знойдзены бронзавыя спіралі, скручаныя з круглага ці гранёнага дроту. У цэнтры спіралі замацоўвалася пацерка ці трапецавідная бронзавая пласціна. Такія ўпрыгожванні насіліся на шыі у выглядзе грыўны.
Грунтавы могільнік-3 зарубінецкай культуры размешчаны за 2 км на паўднёвы ўсход ад могільніка Велямічы-1 каля хутара Дуброўка. Побач знаходзіцца зарубінецкае паселішча-4.
Месцазнаходжанне посуду зарубінецкай культуры адзначана за 3 км на поўдзень ад вёскі, ва ўрочышчы Залешна.
Месцазнаходжанне посуду зарубінецкай культуры адзначана за 4 км на поўдзень ад в. Велямічы, або за 1,5 км на поўночны ўсход ад в. Старына, ва ўрочышчы Лашовічы.
Паселішча эпох неаліту і бронзы размешчана за 2 км на паўднёвы ўсход, каля хутара Войчыцка.
Паселішча эпохі бронзы (шнуравой керамікі і тшцінецкай культур) размешчана за 3 км на паўднёвы ўсход ад вёскі, ва ўрочышчы Дубровы.
Магільнікі безкурганныя. Некаторыя з іх размяшчаюцца на месцы больш ранніх зарубінецкіх і паморскіх.